ÖZET

Bu çalışma ile Osmanlı Dönemi’nde küçük çocukların eğitiminde kullanılan, şiirsel sözlüklerin günümüzde de etkili olup olmadığı amaçlanmıştır. Vezin ve kafiye ile sağlanan müzikalite ve ahlaki bilgileri de ihtiva eden bu sözlükler manzum sözlük olarak adlandırılmıştır. Şiir dilinin etkililiğini veya etkisizliğini ortaya koymak için bir diğer sözlük türü olan düz yazı biçimindeki mensur sözlükler mukayese edilerek şiirin etkililiği ve kalıcılığı ortaya konulmuştur.

Manzum sözlüklerin kullanım alanları ile amaçları literatür taraması, test, tekrar test yöntemiyle bazı alt problemler tespit edilip bu tespitler bulgularda analiz edilerek sonuçta değerlendirilmiştir. Ayrıca uzman görüşlerine de yer verilmiştir.

Çalışmamızda; geçmişte kullanılan manzum sözlüklerin özellikle küçük çocukların eğitim, öğretimlerine etkisine ve kullanılan yöntem ve tekniklere değinilmiştir. Bu bağlamda bir test çalışması yapılmış ve manzum sözlüklerin eğitim, öğretimdeki etkisi araştırılmıştır. Araştırma için ilköğretim ve ortaöğretim öğrencilerinden 182 öğrenci seçilmiştir. Veri toplama aracı manzum₁, manzum₂, mensur₁, mensur₂ adlı dört testten oluşmaktadır. Test sonucunda manzum sözlüklerin mensur olanlara göre daha kalıcı olduğu, eğitime daha çok katkıda bulunduğu ve bireylerin kelime dağarcıklarını geliştirdiği görülmüştür. Ayrıca kısa süreli bellekte, mensur sözlüklerle ezberlenen kelimelerin manzum sözlükler ile ezberlenenlere göre bir nebze daha yüksek öğrenme oranına sahip olduğu gözlenmiştir. Uzun süreli bellekte ise manzum sözlükler ile ezberlenen kelimelerin mensur sözlükler ile ezberlenen kelimelerden daha kalıcı olduğu tespit edilmiştir. Bu da kalıcı öğrenmenin manzum sözlükler sayesinde olduğunu göstermiştir.

Yapılan çalışma ile ilgili kısa bir bilgilendirme ile farklı üniversitelerden uzman görüşlerine başvurulmuştur. Konu ile ilgili olumlu ve olumsuz uzman görüşlerine çalışmada yer verilmiştir.

Osmanlı’da özellikle küçük çocukları eğitmek amacıyla kullanılan manzum sözlüklerin eğitimde yeniden kullanılması, ders kitaplarında alfabetik olarak verilen kelimelerin lügatçe şeklinde sıralanması yerine şiirsel şekilde verilmesi gerektiğinin gerekçeleri bu çalışma ile ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler: Eğitim, Sözlük, Osmanlı, Şiirsel, Nesir

            ABSTRACT

With this study, it is aimed whether the poetic dictionaries used in the education of young children in the Ottoman Period are still effective today. These dictionaries, which also contain musicality and moral information provided by measure and rhyme, are called verse dictionary. In order to reveal the effectiveness or ineffectiveness of the language of poetry, prose dictionaries in the form of prose, which is another type of dictionary, were compared and the effectiveness and permanence of the poem was revealed.

The usage areas and purposes of verse dictionaries were determined by literature review, test and retest method, and these determinations were analyzed in the findings and finally evaluated. In addition, expert opinions are also included.

In our study; The effects of verse dictionaries used in the past, especially on the education and training of young children, and the methods and techniques used are mentioned. In this context, a test study was conducted and the effect of verse dictionaries on education was investigated. For the research, 182 students from primary and secondary education were selected. The data collection tool consists of four tests named verse₁, verse₂, prose₁, prose₂. As a result of the test, it was seen that verse dictionaries are more permanent than prose ones, contribute more to education and improve the vocabulary of individuals. In addition, it has been observed that words memorized with prose dictionaries have a slightly higher learning rate in short-term memory than those memorized with verse dictionaries. In long-term memory, it has been determined that words memorized with verse dictionaries are more permanent than words memorized with prose dictionaries. This showed that permanent learning is possible thanks to verse dictionaries.

Expert opinions from different universities were consulted with a brief briefing on the study. Positive and negative expert opinions on the subject are included in the study.

The reasons why verse dictionaries, which were used especially for the purpose of educating young children in the Ottoman Empire, should be re-used in education, and the words given in alphabetical order in the textbooks should be given in a poetic form instead of arranging them in lexicon.

Keywords: Edication, Dictionary, Ottoman, Poetic, Prose